Kłamstwo jest powszechnie stosowane. Występuje ono w różnych sytuacjach w naszym codziennym życiu, także w pracy i podczas rozmów rekrutacyjnych. Dziedzina zajmująca się psychologicznymi przesłankami mówiącymi o nieszczerych zachowaniach to Psychologia kłamstwa. Zwraca ona uwagę na zachowania werbalne i niewerbalne. Łączy w sobie wiele zagadnień psychologii, wśród nich między innymi: osobowość, temperament, reakcje na stres, dzięki którym analizując daną osobę możemy z pewną dokładnością stwierdzić czy kłamie.
Sposoby detekcji kłamstwa – niewerbalne
Niewerbalne aspekty detekcji kłamstwa dotyczą mowy ciała na którą składają się: gesty dłoni, gesty rąk, gesty nóg, gesty mimiczne, mikroekspresje oraz używanie rekwizytów, którymi – na potrzeby tego artykułu – nazwę każdy przedmiot, zarówno ten bezpośrednio przylegający do danej osoby (biżuteria, okulary) jak i pośrednio, oraz jej osobiste rzeczy takie jak na przykład: torebka, papieros. To jak ich używamy, w jakim momencie dotykamy, zdejmujemy czy zakładamy okulary, bądź w jakim kierunku wydychamy dym papierosowy, nie pozostają bez znaczenia. Mowa ciała to także nasze niewerbalne zachowania i reakcje na usłyszane słowa. Związane one są z naszą przestrzenią osobistą – wyznaczanie jej leży w naturalnym zachowaniu każdego człowieka. Wyznaczanie przestrzeni osobistej również może się odbywać za pomocą rekwizytów – torby, plecaka, kurtki. Dobrze obrazują to środki komunikacji miejskiej gdzie zazwyczaj pasażerowie siadają od zewnątrz układając obok swoje rzeczy aby stwarzać pozory zajętego miejsca – tym samym zaznacza swoją większą przestrzeń osobistą. Oprócz tego nie bez znaczenia pozostają inne kwestie związane z naszymi zachowaniami, są to na przykład:
– związane z niechęcią do rozmówcy/spotkania – związane są z tym postawy, które ja nazywam 'niewygodnym krzesłem’ – przyjmując tak zwaną pozycję startową, czyli siadając na skrawku krzesła niewerbalnie okazujemy, że chcemy jak najszybciej zakończyć spotkanie/rozmowę. Inną oznaką tego typu jest spoglądanie na paznokcie, oglądanie dłoni, spoglądanie na zegarek, czy patrzenie na czoło naszego rozmówcy.
Jak zatem odczytywać, rozpoznawać, że ktoś niewerbalnie coś mówiąc potocznie 'kręci’. Kluczem dobrej obserwacji zachowań kłamliwych jest jak najszybsze wytworzenie tak zwanego punktu odniesienia, czyli zorientowanie się jak nasz kandydat zachowuje się 'normalnie’. Zrobić to możemy poprzez wprawienie go w dobry nastrój i zadbanie o to by atmosfera panująca w trakcie rozmowy była dla niego jak najbardziej sprzyjająca i partnerska. Im bardziej rekruter będzie partnerem a nie przesłuchującym, tym bardziej nasz rozmówca będzie się odsłaniał. W trakcie zadawania pytań z natury błahych, takich jak hobby (warto tu wykazać żywe zainteresowanie a nawet znaleźć punkt wspólny z naszym rozmówcą – „ja też wędkuję!”) powinniśmy bacznie obserwować czy gestykuluje, jak często utrzymuje z nami kontakt wzrokowy, a później porównać to z pytaniami trudnymi.
Warto nadmienić, że prawdziwe emocje, np. zaskoczenie, trwają ułamki sekund, ale są możliwe do uchwycenia. Są to tak zwane mikroekspresje, natomiast każda emocja która utrzymuje się dłużej jest oznaką kłamstwa – sztucznego okazywania danej emocji.
Paul Ekman – najsłynniejszy amerykański naukowiec, pionier w badaniach nad mikromimiką, mikroespresją – w swoich badaniach dowiódł, że osoby potrafiące odczytywać mikroekspresje rozpoznają kłamstwo aż w 80%. Jeśli nauczymy się dokładnie analizować takie aspekty jak ton głosu czy gesty, szansa na rozpoznanie kłamstwa wzrasta aż do 86%.
Informacje w social mediach a profil osobowości
To na ile podczas rozmowy rekrutacyjnej uda nam się wykryć prawdę, będzie zależne od tego jak szybko ustalimy tzw. punkt odniesienia, czyli naturalne zachowanie (szczere) kandydata. W tym wspierać nas będzie ilość informacji jakie uda nam się zdobyć na temat naszego kandydata jeszcze przed rozpoczęciem rozmowy rekrutacyjnej, np. te, które pozyskamy z mediów społecznościowych. Osobie spostrzegawczej pomogą one ustalić czy nasz kandydat prowadzi życie bardziej stateczne czy imprezowe oraz tak zadać pytania w trakcie rozmowy rekrutacyjnej żeby te informacje móc potwierdzić/odnieść do innych aspektów. Należy pamiętać, że łatwiej kłamstwo przychodzi osobom towarzyskim. Osoby te lubią mieć posłuch w zespole, lubią błyszczeć w towarzystwie, więc kłamstwo traktują jako coś, co ma im pomagać w byciu lubianym. Kiedy zaczynamy traktować kłamstwo jako coś powszedniego, z czasem zamieniamy je na coś prawdziwego – przestaje ono być dla nas kłamstwem. Co ciekawe, badania dowodzą, że osoby które mają przygotowane kłamstwa, robią mniejsze przerwy w wypowiedziach oraz ich wypowiedzi mają mniej pomyłek językowych.
Jako rekruter, przy zadawaniu pytań powinniśmy pamiętać o kilku ważnych aspektach. Po pierwsze osoba szczera będzie pamiętała szczegóły swoich poprzednich stanowisk. Natomiast osoba która będzie chciała zataić przed nami informacje dotyczące poprzednich miejsc pracy, będzie przykładowo odpowiadała zdawkowo, niechętnie udzielając nam szczegółowych odpowiedzi. Podczas rozmowy możemy wykorzystać kolejny aspekt komunikacji niewerbalnej, ruch gałek ocznych. Przy prawidłowej kalibracji – przypominając coś sobie patrzymy w lewy górny róg, zaś tworząc nowe historie, czyli kłamiąc – w prawy. Należy pamiętać, że często kłamiemy żeby wywrzeć dobre wrażenie, zależy nam bardzo na danym stanowisku, czyli jesteśmy zdeterminowani. Jeśli dane stanowisko jest dla nas spełnieniem marzeń, mimo braku niektórych umiejętności, będziemy próbować za wszelką cenę przekonać osobę rekrutującą, że damy sobie radę. Jak wówczas ocenić czy dany kandydat mimo kłamstwa, które uda nam się odczytać, poradzi sobie? Tutaj z pomocą może przyjść assessment center i tak ułożone zadania by pokazać poszczególne umiejętności w praktyce.
Natalia Hofman – psycholog, trener.
Specjalistka w zakresie komunikacji niewerbalnej i psychologii kłamstwa.
Absolwentka Psychologii na Uniwersytecie Łódzkim, Absolwentka Szkoły Trenerów PKR. Aktualnie Studentka Psychologii Śledczej na Uniwersytecie SWPS w Warszawie.
Jest certyfikowanym Ekspertem z zakresu odczytywania mowy ciała, rozpoznawania mikroekspresji oraz emocji – certyfikację uzyskała szkoląc się u światowej sławy psychologa, pioniera tej dziedziny Paula Ekmana.
Ostatnie 8 lat poświęciła na zgłębianie tajemnic psychologii kłamstwa, komunikacji niewerbalnej, prowadzi z tego zakresu autorskie szkolenia otwarte i zamknięte. Udziela konsultacji indywidualnych.
Prowadziła szkolenia m.in. dla: Instytutu Psychologii w Łodzi, Business Link Poland, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego, Fundacji Mam Marzenie, 11 Muz, Zwinnej Łodzi. Ponadto poprowadziła także ponad 100 h szkoleń z zakresu Design Thinking, w tym dla Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki.
nataliahofman.trener@gmail.com
