Wypłacanie wynagrodzenia na rzecz osób fizycznych na podstawie kilku różnych tytułów to popularna forma stosowana w wielu przedsiębiorstwach. Wiąże się z elastycznym podejściem do zatrudniania współpracowników oraz możliwościami zmniejszenia obciążeń podatkowych oraz w zakresie ZUS. Jakkolwiek przepisy zasadniczo nie przewidują ograniczeń co do możliwości stosowania powyższych rozwiązań, to jednak jak pokazuje praktyka, warto przeanalizować skutki restrukturyzacji wynagrodzeń z uwzględnieniem nie tylko przepisów prawa podatkowego ale i w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Umowa o pracę i umowa cywilnoprawna – na co zwracać uwagę ?
W wielu przypadkach, zwłaszcza w ramach jednej grupy kapitałowej, stosowane są rozwiązania, gdzie pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, otrzymują wynagrodzenie także z umowy cywilnoprawnej zawartej z pracodawcą lub innym podmiotem z grupy.
Szczególną uwagę należy przywiązywać do zatrudniania (najczęściej na podstawie umowy zlecenia) pracownika przez inną spółkę z grupy, która to spółka świadczy usługi na rzecz podmiotu będącego pracodawcą. Taka sytuacja może prowadzić do sporu z ZUS na tle art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten stanowi bowiem, iż za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
W wielu przypadkach ZUS, powołując się na powyższy przepis, uznaje, iż w powyżej opisanym przykładzie nie dochodzi do zbiegu tytułu do ubezpieczeń, a podmiot będący pracodawcą zobowiązany jest ustalić podstawę wymiaru składek ze stosunku pracy z uwzględnieniem wynagrodzenia z umowy cywilnoprawnej. Ryzyko to w głównej mierze zależy od ukształtowania relacji pomiędzy podmiotami zatrudniającymi tę samą osobę fizyczną (jako pracownika oraz zleceniobiorcę) oraz zakresu obowiązków pracownika i zleceniobiorcy. Dlatego też w czasie kontroli ZUS bada nie tylko treść umów cywilnoprawnych zawartych z osobami fizycznymi, ale żąda także dokumentów dotyczących współpracy pomiędzy spółkami i bada przepływy finansowe. A wszystko po to, aby ustalić czy nie zachodzą podstawy do zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i ujawnienia zaległości w składkach na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne u podmiotu, który jest beneficjentem pracy wykonywanej przez pracownika w ramach stosunku pracy oraz umowy cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem. Niestety, zdarzają się także przypadki, gdzie na skutek zbiegu okoliczności, spółka będąca pracodawcą korzysta z usług innego (niepowiązanego) podmiotu, z którym pracownik posiada umowę cywilnoprawną i w efekcie świadczy (pośrednio) pracę na rzecz swojego pracodawcy. Literalne brzmienie art. 8 ust 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wyklucza w takiej sytuacji, iż podmiotem odpowiedzialnym za odprowadzenie składek również od wynagrodzenia z umowy cywilnoprawej będzie pracodawca, choć – teoretycznie – może nie mieć wiedzy na temat zaistniałych okoliczności i dodatkowej umowy zawartej przez pracownika.
Zagadnienie powyższe doczekało się także orzeczeń sądowych, które w wielu przypadkach potwierdzały wyrażane w decyzjach stanowisko ZUS.
Działalność gospodarcza odrębnym tytułem do ubezpieczeń ?
Warto przy tym podkreślić, iż na tle ostatnio wydanych przez Sąd Najwyższy orzeczeń dyskusyjna staje się kwestia, czy łączenie umowy o pracę z umową o świadczenie usług wykonywaną w ramach działalności gospodarczej może prowadzić do sytuacji, w której pracodawca powinien odprowadzać składki od skumulowanego wynagrodzenia, obejmującego również to wypłacane na podstawie kontraktu zawartego w ramach działalności gospodarczej. W dotychczasowej praktyce ZUS przypadek taki jest traktowany jako zbieg tytułów do ubezpieczenia, z uwagi na działalność gospodarczą która jest odrębnym tytułem do ubezpieczeń, co w efekcie skutkuje obowiązkiem odprowadzenia składek na ZUS oraz ubezpieczenie zdrowotne z umowy o pracę oraz (jedynie) składki na ubezpieczenie zdrowotne z działalności gospodarczej.
Dominika Dragan-Berestecka – Doradca podatkowy
Chmieliński i Żemantowski Radcowie Prawni i Doradcy Podatkowi
