Zmienność, niepewność, złożoność, niejednoznaczność to bardzo pojemne słowa, za pomocą których od kilku już dekad można opisywać otaczający nas świat oraz sytuacje w jakich jesteśmy często stawiani. Powyższe słowa składają się na model VUCA, w którym ukryta jest niezwykle bogata wiedza o metodach i modelach uczenia się oraz funkcjonowania w obszarze gotowości, oczekiwań, ewolucji i działania. I choć ta praktyczna procedura zwiększania świadomości i otwartości jest z sukcesami wykorzystywana przez współczesne organizacje, czerpać z niej mogą również jednostki, które w wyniku dynamicznych zmian muszą w inteligentny i efektywny sposób dostosowywać się do panujących warunków, by utrzymać się na obecnym rynku pracy. VUCA to zrozumienie, wyciąganie wniosków i elastyczność. Jak zatem tkwiący w niej potencjał mogą wykorzystać szeregowi pracownicy?
Świat VUCA – co to dla nas oznacza?
Na początku swojego istnienia VUCA była wykorzystywana przede wszystkim w edukacji wojskowej. Tkwiąca w niej siła bardzo szybko została jednak dostrzeżona zarówno przez firmy jak i organizacje rządowe, które zaczęły wykorzystywać ją do opisywania naszych czasów i sytuacji w jakiej znajdują się obecnie organizacje, instytucje czy przedsiębiorstwa. Definiuje ona bowiem w pełni środowisko w jakim muszą one funkcjonować oraz wyzwania z jakimi muszą się mierzyć. Pomimo istniejących rozwiązań technologicznych i olbrzymich zasobów dostępnych informacji nadal nie jesteśmy w stanie trafnie oceniać, analizować i przewidywać tego co ma się wydarzyć. A w raz z kolejnymi terabajtami danych krążącymi gdzieś w chmurze o przyszłości wiemy niestety coraz mniej. Wszystko to sprawia, że większością podejmowanych obecnie działań kieruje swego rodzaju chaos pełen zmiennych, niepewności, niejednoznaczny i złożony, zrozumienie którego i wejście w wymuszany przez niego proces uczenia się, oduczania i uczenia na nowo, jest jedyną drogą do skutecznego funkcjonowania w świecie VUCA, czyli świecie zmienności.
Rynek pracy oraz charakter pracy w świecie VUCA
Obecny rynek pracy to rynek nastawiony na efektywność i kompetencje. Pracodawcy skupieni są na idealnym wręcz dobieraniu pracowników do konkretnych stanowisk i charakteru wykonywanej pracy. Zatrudnienie otrzymują zatem Ci, którzy w największym stopniu wpisują się w sekcję „Wymagania” zawartą w ofercie pracy. Ich zadaniem jest bowiem jak najszybsze „wejście” w stanowisko oraz proces i jak najlepsze wykonywanie pracy tu i teraz. Podejście to pokazuje jak krótkowzroczne i niebezpieczne jest skupianie się na wynikach i nie przewidywanie nawet tylko najbliższej przyszłości, którą w dzisiejszym zmiennym świecie kreuje tak wiele niepewnych, niejednoznacznych i nieprzewidywalnych czynników. Działania pracodawców w większości nie przystają zatem do wymagań świata VUCA. Przyszłość bowiem w odniesieniu do rynku pracy powinna być przewidywana nie w oparciu o posiadane aktualnie kompetencje, ale o umiejętność jednostki do uczenia się i przyswajania nowej wiedzy oraz zdobywania doświadczeń. Biorąc pod uwagę fakt, iż powoli kończy się era pracy przez wiele lat dla jednego pracodawcy oraz w jednym tylko, wyuczonym zawodzie, zatrudnieni muszą przygotować się na zmiany: stanowisk, ról, zawodu oraz przekwalifikowanie się, a także na elastyczność form zatrudnienia czy wykonywania zadań i pracę dla wielu podmiotów jednocześnie. Co jednak będzie wymagać od nich pewnych umiejętności.
Kluczowe kompetencje pracowników w kontekście funkcjonowania w świcie VUCA
Różne stanowiska to różny rodzaj wykonywanej pracy i różne umiejętności. Innych kompetencji oczekuje się od pracowników fizycznych, innych od pracowników biurowych, a jeszcze innych od kadry zarządzającej. Jednak w świecie VUCA to nie one są najważniejsze. W tym świecie to co pracownik potrafi obecnie jest mniej ważne, niż to jak szybko jest w stanie przyswajać wiedzę i zdobywać kompetencje, często nawet jeszcze nieznane lub nieistniejące. Rynek pracy w świecie VUCA z całą swoją nieprzewidywalnością skupiony jest na potencjale, szybkości uczenia się, otwartości na nowe i ogromnej elastyczności. Zestaw tych cech składa się na adaptowalność, którą można nazwać najważniejszą obecnie kompetencją przyszłości. Coraz większa złożoność pracy powoduje, że do efektywnego wykonywania powierzonych obowiązków niezbędne jest posiadanie odpowiedniej wiedzy, doświadczeń i umiejętności, ale przede wszystkim odpowiednia postawa. Obecnie większość zawodowych ról powiązana jest z innymi rolami w organizacji, a także poza nią, co powoduje coraz większe rozbudowywanie struktury, którą zarządzać musi jeden człowiek. Człowiek, od którego wymaga się szerokiego spojrzenia i rozumienia otaczającej go rzeczywistości oraz coraz częściej niezwykle kreatywnego wyznaczania nowych ścieżek, a nawet rynkowych trendów. Jednostka taka musi działać niezwykle zwinnie, sprawnie i w sposób pozwalający szybko dostosowywać się do zmiennych warunków, ale także łączyć w sobie umiejętności na pierwszy rzut oka wykluczające się. Świat VUCA to świat sprzeczności i bez akceptacji tego stanu ciężko jest się otworzyć za zmiany, które ze sobą niesie.
Styl życia w kontekście funkcjonowania w świecie VUCA
Otaczająca nas obecnie „rzeczywistość zmiany” powoduje, że owładnięci nieprzewidywalnością w ciągu jednej chwili możemy stracić oszczędności życia, posiadaną nieruchomość czy pracę, a na naszych oczach z dnia na dzień przestają funkcjonować firmy z wieloletnią historią i rynkowymi sukcesami, które tracą również największy swój zasób – kapitał empiryczny w postaci skumulowanej wiedzy i potencjału tkwiącego w całym zespole. Wyzwaniem staje się zatem codzienne funkcjonowanie w nowych realiach. Wymaga bowiem ono zaakceptowania, zrozumienia i pogodzenia się z istnieniem nowego porządku oraz nauczenia się skutecznej i sprawnej adaptacji do stale zmieniających się warunków, a także poszukiwania nowych rozwiązań i ciągłego próbowania. Kluczem do sukcesu jest jednak wyrobienie w sobie zdolności do wykorzystania pojawiających się wstrząsów, zmienności i chaosu na własną korzyść. Wyzbycie się obaw, pozbawienie codzienności elementu stresu i otwartość pozwalają na przekucie wszechotaczającej niepewności oraz zmienności w czynnik własnego wzrostu i rozwoju. I choć życie w świecie VUCA charakteryzuje się znacznie szybszym tempem, niż poprzednie dziesięciolecia to pod ręką mamy jednak technologie, pozwalające nam na sprawne radzenie sobie i zarządzanie dostępnym czasem i zasobami. Nastawienie do rzeczywistości VUCA różni się oczywiście w zależności od pokoleń, ale również od indywidualnych cech osobowości człowieka i jego otwartości na otaczający świat. Nie zmienia to jednak faktu, że niemal każdemu może być ciężko dostosować się do niego i poczuć się integralną częścią nowej rzeczywistości, z którą jest się w pełni pogodzonym.
VUCA dotyczy każdego z nas. Nie tylko osób już aktywnych zawodowo, ale również tych, które dopiero za jakiś czas wejdą na rynek pracy. Bardzo szybkie tempo zmian, trudności w przewidywaniu, dostęp do niemal nieograniczonych zasobów i związana z tym niejednoznaczność powodują, że coraz częściej popełniamy błędy. Błędy, które jeśli jesteśmy w stanie wyciągnąć z nich wnioski w ostatecznym rozrachunku powinny pozytywnie wpłynąć na nasz rozwój. Jeśli jednak nie płynie z nich żadna nauka są sygnałem, iż nie jesteśmy jeszcze pełnoprawnymi obywatelami świata VUCA. Zmiany zachodzące na świecie, to zmiany zachodzące w biznesie i firmach, które przekładają się na to jak dana organizacja ewoluuje jako miejsce pracy, do którego każdy zatrudniony, który myśli o zachowaniu swojego stanowiska powinien jak najszybciej dopasować się poprzez odpowiednie nastawienie i otwarcie się na nową, być może jeszcze nieistniejącą wiedzę. VUCA to nowa, dynamiczna i nieprzewidywalna rzeczywistość. Rzeczywistość, w której odnajdą się tylko ci, którzy nie poddadzą się bezsilności w rozumieniu i definiowaniu otaczającego ich świata, ale którzy z uporem i chęcią będą się go stale uczyć, zmieniać go i stawać się jego integralną częścią. I choć ciężko będzie nam pokonać psychologiczny wzorzec porządku, poczucia sensu i stabilizacji już dziś musimy zacząć godzić się z faktem, że naszym życiem, nie tylko tym zawodowym, będzie coraz częściej rządził chaos i przypadek, a naszym zwycięstwem będzie umiejętne dostosowywanie się i akceptowanie go takim jakim będzie w danej chwili.
Autor: Barbara Dutka, Dyrektor Programowy Obszaru Rynku Finansowego i Trener Grupy Nowe Motywacje.
