Rola autora własnej ścieżki zawodowej jest zdecydowanie bardziej wymagająca od roli aktora. Każdy kto chce mieć wpływ na swoją zawodową sytuację, kto chce ją konstruować i dostosowywać do innych ważnych ról i zadań życiowych, musi podejmować decyzje. Można założyć hipotezę, że im bardziej rzeczowe i świadome są przesłanki, na których są one podejmowane, tym większa jest szansa na sukces. Warto pamiętać, że zmiana to też ryzyko. Stąd tak ważne są kompetencje związane z radzeniem sobie ze stresem, ale też z rezyliencją. Nie tylko rynek pracy ulega dynamicznym przemianom. My też się zmieniamy. Ewolucji podlegają nasze aspiracje, wartości, sposób postrzegania świata. Tkwienie w niewygodnych i niedopasowanych sytuacjach zawodowych jest nie tylko niekorzystne dla profesjonalnego rozwoju, ale także zwyczajnie męczące. Warto się czasem zatrzymać i sprawdzić co można zmienić lub poprawić.

Rynek pracy jest wymagającą przestrzenią. Silnie modeluje i weryfikuje aspiracje, cele, marzenia i plany. Jest często nieprzewidywalny. Jego dynamika jest warunkowana wieloma czynnikami. Wobec niektórych z nich jesteśmy bezsilni. Mimo to, warto przyjmować wobec niego postawę twórczą, rolę autora, a nie tylko biernego wykonawcy cudzych pomysłów i rozwiązań. Warto projektować własne rozwiązania, własne ścieżki i sposoby realizacji potrzeb związanych z aktywnością zawodową. Warto też co jakiś czas upewniać się, że cele, które realizujemy zawodowo są komplementarne do wartości, które są dla nas ważne na danym etapie życia oraz że nasze profesjonalne role dobrze współgrają z innymi istotnymi dla nas rolami życiowymi. Jeśli coś  nie pasuje, uwiera, przeszkadza – warto pomyśleć o możliwości wprowadzenia korekty.

Reprojektowanie własnej kariery zawodowej oznacza wprowadzanie zmian. Mogą one mieć różny charakter. Mogą być nagłe lub zaplanowane. Mogą być bardzo wyraziste lub mieć formę niewielkich korekt. Oczywiście bardziej komfortowe są zmiany, które można zaplanować i do których można się przygotować. Zmiany nagłe, wynikające z sytuacji kryzysowych wprowadzają niepokój i stres. Tym bardziej, konieczne wydaje się przemyślenie kilku aspektów, które mogą ułatwić szybkie podjęcie decyzji. Poniżej zaproponowane punkty mogą być tez pomocne, kiedy mamy czas i warunki, aby spokojne zaplanowanie kolejnych etapy zmiany.

1. Upewnij się, że masz aktualną wiedzę na temat rynku pracy, własnej branży czy branży i zawodu, którym jesteś zainteresowany. Upewnij się, że podejmując decyzje opierasz się na zweryfikowanych i poprawnych merytorycznie faktach, a nie własnych przekonaniach, fantazjach lub cudzych opiniach i medialnych przekazach. Buduj na solidnych fundamentach.
2. Uważnie i uczciwie poprzyglądaj się własnym motywacjom. Nazwij czego szukasz lub od czego uciekasz. Sprawdź, jakie konsekwencje niesie zmiana dla Ciebie i dla osób dla Ciebie najbliższych. Pomyśl, czy w nowym zawodzie lub w nowym miejscu pracy znajdziesz to, czego szukasz. Nazwij wartości, na których chcesz budować kolejny etap własnej zawodowej kariery. Określ co jest dla Ciebie ważne i konieczne, a z czego jesteś w stanie zrezygnować. Uświadomienie i nazwanie priorytetów ułatwi Ci proces podejmowania decyzji.
3. Uczciwie oceń swoje zasoby karierowe. Sprawdź czy nie są przeterminowane. Dokonaj bilansu mocnych stron i deficytów. Realnie oceń, czy jesteś przygotowany do zmiany, czy masz zasoby dające szanse na sukces w nowych zawodowych przedsięwzięciach. Pomyśl, co Ci daje przewagę konkurencyjną, co jest Twoją wyróżniającą kompetencją. Pamiętaj, że same chęci to za mało, nawet przy wysokim poziomie motywacji. Rzetelnie oceń swoje umiejętności, wiedzę, możliwości finansowe, sytuację rodzinną, stan zdrowia.
4. Sprawdź najbardziej efektywne formy wzmocnienia własnych kompetencji i kwalifikacji. Nie musisz od razu kończyć kolejnych studiów. Jeśli nie słyszałeś jeszcze o takich możliwościach jak kwalifikacje rynkowe kwalifikacyjne kursy zawodowe czy Potwierdzanie Efektów Uczenia się (PEUs) to być może warto skonsultować się z profesjonalnym doradcą zawodowym. Pamiętaj o możliwościach, jakie są związane z edukacją nieformalną i pozaformalną. Istnieje przecież możliwość walidowania kompetencji uzyskanych poza edukacją formalną. Jeśli masz potrzebę zaprojektowania sposobu uzyskania dodatkowych kwalifikacji czy kompetencji, szukaj rozwiązań efektywnych, a nie tylko efektownych. Pamiętaj o efekcie.
5. Poszukaj sojuszników, uruchom sieci kontaktów. Zmiana generuje stres. Stwórz sobie sprzyjające warunki. Wykorzystaj relacje zawodowe, ale też te towarzyskie i rodzinne. Nie chodzi tu wyłącznie o pomoc profesjonalną, ale też o zwykłe wsparcie, życzliwe towarzyszenie w zmianie. Pamiętaj o znajomych „peryferyjnych” – to oni znają ludzi, których Ty nie znasz i mają dostęp do możliwości, których Ty nie dostrzegasz. Nie bój się prosić o pomoc i wsparcie.
6. Zaplanuj rozwiązania alternatywne. Zmiany na rynku pracy mają różną dynamikę. Czasem są nagłe i zupełnie niespodziewane. W sytuacjach niepowodzeń, ale też sytuacji kryzysowych, warto mieć zaprojektowaną alternatywę, plan awaryjny. Nie musisz z niego skorzystać, ale świadomość, że istnieje może dawać poczucie nieco większego bezpieczeństwa. Ten plan może dotyczyć na przykład dywersyfikacji dochodów, form działalności ale też posiadania alternatywnych, dodatkowych kwalifikacji.
7. Nie trzaskaj drzwiami. Nie pal mostów. Nie deprecjonuj wcześniejszych doświadczeń zawodowych i miejsc pracy. Z każdego doświadczenia możesz wyciągnąć wnioski, które będą budować Twoje zasoby na przyszłość. Szczególnie w zawodach specjalistycznych dobre relacje z ludźmi to bardzo ważny zasób. Zmieniając miejsce pracy lub nawet zupełnie się przebranżawiając, daj się dobrze zapamiętać. Nigdy nie wiadomo, kiedy wasze zawodowe ścieżki znowu się skrzyżują.

Zmiany w przebiegu kariery zawodowej – jeśli są dobrowolne i przemyślane – najczęściej dynamizują profesjonalny rozwój. Wytrącają ze schematów, otwierają nowe możliwości uczenia się, dają szansę na nowe doświadczenia. Czasem warto zmienić perspektywę, daje to nowe możliwości oglądu własnej sytuacji. Ważne jest to, aby były to zmiany podjęte na przemyślanych i racjonalnych przesłankach. Jeśli wiemy czego i z jakich powodów szukamy, mamy większa szansę na zmianę, która będzie dla nas dobra i konstruktywna. Czasem takie uczciwe przemyślenie sprawy, prowadzi do wniosków, że wielka, rewolucyjna zmiana nie jest wcale aż tak bardzo nam potrzebna, że czasem wystarczą małe korekty, aby w starej pracy poczuć się na nowo dobrze.

Taki namysł wymaga jednak określonych umiejętności, wiedzy o kryteriach analizy, technik ułatwiających refleksję. Nie każdy ma kompetencje w tym zakresie. Być może odpowiednim rozwiązaniem będzie w takiej sytuacji skorzystanie z pomocy profesjonalisty, doradcy zawodowego. Doradca nie podejmie za nas decyzji, ale na pewno pomoże pomyśleć, podpowie alternatywy, zwróci uwagę na kontekst, perspektywy, uwarunkowania.

Jeśli jesteś doradcą zawodowym i na co dzień pracujesz nad znalezieniem właściwej drogi zawodowej ze swoimi klientami zapraszam Cię na EPALE. To platforma dla osób profesjonalnie zajmujących się rozwojem dorosłych, w tym rozwojem na rynku pracy. Możesz znaleźć tam wiele moich i nie tylko moich publikacji, ale również nagrania z webinarów przeznaczonych dla doradców zawodowych, czy informacje o nadchodzących wydarzeniach.

Moim celem jest z jednej strony wskazywanie na obszary wsparcia doradczego i niezbędne kompetencje doradców pracujących z dorosłymi, a z drugiej strony podpowiadanie dorosłym będącym na różnych etapach drogi zawodowej, z jakimi pytaniami mogą się zwracać do doradców i jakiego wsparcia mogą oczekiwać. Zapraszam też na V Forum Edukacji Dorosłych. Będziemy tam rozmawiać o wielu aspektach doradztwa edukacyjnego i zawodowego dla dorosłych. Nawet jeśli nie znajdziesz tam odpowiedzi na wszystkie nurtujące cię pytania, to otrzymasz wiele inspiracji i pomysłów. Czasem warto posłuchać jak myślą inni, jak postrzegają sytuacje, jakie stosują rozwiązania.

dr hab. Małgorzata Rosalska – pedagog, doradca zawodowy, profesor w Zakładzie Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w problematyce z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, polityki rynku pracy, edukacji dorosłych i polityki oświatowej. Realizuje projekty badawcze i szkoleniowe dla instytucji edukacyjnych, organizacji pozarządowych oraz instytucji rynku pracy. Ambasadorka EPALE.