Umowny zakaz konkurencji, zarówno ten w trakcie trwania stosunku pracy, jak i po jego ustaniu, ma na celu uchronić pracodawcę przed skutkami podjęcia przez pracownika działalności konkurencyjnej. Działalność ta może przybrać rozmaite formy – inna, konkurencyjna spółka może zatrudnić takiego pracownika lub rozpocząć z nim współpracę na innych (cywilnoprawnych) zasadach, lub też sam pracownik może – posiadając już odpowiednią wiedzę i/lub narzędzia – poprowadzić konkurencyjną działalność gospodarczą. Zatem jeżeli pracodawcy zależy na tym, by jego interes był zabezpieczony w taki sposób bo np. posiada know-how wyrobu nowoczesnej stali, wówczas powinien pomyśleć o zawarciu z pracownikiem odpowiedniej umowy, bowiem gentlemen’s agreement (tzw. porozumienie dżentelmeńskie) może w niektórych przypadkach okazać się rozwiązaniem niewystarczającym.
Co jednak w przypadku, gdy pracownik odmówi podpisania umowy, czy pracodawca jest uprawniony do rozwiązania z nim stosunku pracy?
By odpowiedzieć na to pytanie, należy w pierwszej kolejności odnieść się do regulacji art. 100 § 2 pkt 4 k.p., z której to wynika, że jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest dbałość o zakład pracy. Między innymi oznacza to, że pracownik powinien być lojalny względem pracodawcy, jego działalności oraz współpracowników. Słowo „lojalność” interpretowałabym szeroko, oczywiście w odniesieniu do charakteru stanowiska pracy oraz samego pracodawcy.
Jeżeli zatem pracodawcy zależy na tym, by pracownik „nie wyniósł” uzyskanych umiejętności lub informacji poza zakład pracy, w którym pracuje, może ustanowić zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy. Brak zgody pracownika na takie postanowienie może uzasadnić nie tylko wręczenie oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu, ale – jeżeli strony są dopiero w trakcie pertraktacji dot. treści umowy o pracę – pracodawca może odmówić zatrudnienia takiej osoby.
Powyższy wniosek wynika właśnie z obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy, ale również z zasady swobody umów, która na mocy art. 3531 k.c. w zw. z art. 300 k.p. będzie miała zastosowanie. Pracodawca jest uprawniony do doboru takich pracowników, którzy będą w jego ocenie należycie dbali o działalność, którą on prowadzi.
Co więcej, odmowa podpisania umowy o zakazie konkurencji może w niektórych sytuacjach doprowadzić do wręczenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z przyczyn rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych (tzw. dyscyplinarki). Zwłaszcza, jeżeli pracownik odmówił podpisania umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy i prowadzi działalność konkurencyjną. W takim przypadku może to zostać uznane za celowe naruszenie dobra zakładu pracy (tak w wyroku SN: z 24.9.2003 r., sygn. I PK 411/02).
Nieco odmiennie kształtuje się sytuacja zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy z pracownikiem, który ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby spowodować stratę dla pracodawcy. Wówczas, jeżeli pracownik rzeczywiście w trakcie pracy będzie miał lub ma dostęp do takich informacji i odmawia podpisania zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy, pracodawca może z tego powodu wypowiedzieć umowę o pracę.
Oczywiście pracodawca będzie uprawniony do rozwiązania stosunku pracy w razie odmowy podpisania umowy o zakazie konkurencji w trakcie lub po ustaniu stosunku pracy tylko wtedy, gdy stawiany pracownikowi w tym przedmiocie wymóg jest zgodny z prawem. Co to oznacza?
Problematyką bezprawności zajął się SN w wyroku z dnia 3.11.1997 r., sygn. I PKN 333/97, w którym to podniósł: „Odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej nie uzasadnia wypowiedzenia umowy o pracę, jeżeli przedstawiony przez pracodawcę projekt tej umowy zawierał postanowienia niezgodne z przepisami KP(…)”. Dla przykładu: w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy pracodawca nie jest zobowiązany do wypłaty jakiegokolwiek odszkodowania ; lub pracodawca ustanawia tak szeroki zakres zakazu konkurencji, że pracownik faktycznie nigdzie nie mógłby nigdzie znaleźć zatrudnienia.
Dodatkowo, odmowa podpisania zakazu konkurencji nie będzie uzasadniała wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi, jeżeli pracodawca faktycznie nie obawia się podjęcia działalności konkurencyjnej, a sama umowa byłaby pozbawiona celu.
Podkreślić należy, że każdy przypadek należy badań indywidualnie, albowiem nie ma dwóch identycznych stanów faktycznych. Zawsze jednak należy pamiętać, że obie strony mogą ukształtować stosunek prawny w taki sposób, aby odpowiadał im potrzebom i wymogom.
Podstawa prawna: art. 100 – art. 1012 Kodeksu pracy, art. 3531 Kodeksu cywilnego.
Autor: Nicola Zięba, aplikantka radcowska w Kancelarii Prawa Pracy „Wojewódka i Wspólnicy” Sp. k.
